Feldbinger Jeremiasz (1616–po 1687), działacz i pisarz antytrynitarski, propagator doktryny Braci Polskich za granicą. Ur. 27 IV w Brzegu na Śląsku jako syn tamtejszego kuśnierza. Studia prawnicze odbył w r. 1634 we Frankfurcie n. O., później zaciągnął się do służby wojskowej w Szwecji, skąd wrócił okryty ranami i bez grosza. Wtedy objął stanowisko rektora szkoły w Koszalinie na Pomorzu, gdzie pod wpływem polemik i dysput teologicznych miejscowego kleru zainteresował się zagadnieniami religijnymi i uległ propagandzie unitarystycznej. Odtąd wszędzie i przy każdej sposobności głosił przekonania antytrynitarskie i z tego powodu nie mógł utrzymać się nigdy dłużej na żadnym miejscu. Po ustąpieniu ze stanowiska rektora w Koszalinie udał się do Helmstedt, skąd wkrótce wydalono go za szerzenie antytrynitaryzmu wśród studentów. W r. 1642 objął na krótko obowiązki kantora w Bernstadt, lecz i stąd uciekł, gdy ujawniono jego działalność ariańską. Również niedługo zabawił jako nauczyciel śpiewu w Sidzinie i jako rektor we Wrocławiu. Po powrocie do Koszalina przełożył F. na język niemiecki dzieło Jonasza Schlichtinga »Wyznanie zborów tych, które się w Polszcze Christiańskim tytułem pieczętują«. Przez pewien okres czasu pomagał F. Marcinowi Ruarowi w pracy zborowej w Straszynie. Wtedy nawiązał korespondencję z Anglikiem Janem Bidle, który w Londynie, jako znany autor dzieł antytrynitarskich, utworzył gminę unitarian i żywo propagował jej zasady. F. cieszył się w jednym z listów, iż Bidle pragnie szerzyć unitaryzm nie tylko w Anglii, lecz również i w Ameryce, zachęcał go do tego usilnie, a za pośrednictwem Andrzeja Sandolana informował Anglika o pracy zborowej w Straszynie. List ten z 24 VIII 1654 został w r. 1664 ogłoszony drukiem na wstępie »Podwójnego katechizmu« Bidle’a dla zaznaczenia łączności braci polskich z angielskimi unitarystami. W r. 1654 zjawił się F. na synodzie arian polskich w Czarkowach, gdzie przedstawił swe pisma religijne, prosząc o ich wydanie. Zebrani zadecydowali oddać je do oceny Preussowi i Wolzogenowi, samego zaś F-a wybrali do komisji, która miała zrecenzować niemiecki przekład psalmów, dokonany przez Jana Preussa. Podczas tego synodu, F., powołując się na swe zasługi wyświadczone zborowi, prosił o wyznaczenie miejsca do pracy. Synod w Raszkowie z r. 1655 mianował go ministrem zboru w Lusławicach na Podkarpaciu, skąd po wygnaniu arian z Polski udał się na tułaczkę do Niemiec. Z Niemiec skierował się do Belgii i Holandii, w r. 1687 osiadł w Amsterdamie, gdzie najprawdopodobniej zakończył życie. Pewne poglądy F-a nie znalazły uznania wśród Braci Polskich, którzy z tego powodu nie udzielali mu na starość żadnego wsparcia, tak że umarł w biedzie.

Z drukowanych prac F-a zasługują na wymienienie: Politicae Christianae compendium (Wrocław 1648). W dziele tym oponował F. przeciwko skrajnym poglądom Fausta Socyna na zagadnienie udziału zborowników w przyjmowaniu urzędów związanych z prawem miecza. Powtórnie już na wygnaniu zajął się F. zagadnieniem udziału w rządach i prowadzeniu wojny w lutym r. 1666 pisząc w Kluczborku odezwę Ad Christianos… epistola, in qua Socini et eius discipulorum errores graviores… succinte refutantur (wyd. 1672 i powtórnie w Rotterdamie 1681). Jako jeden z najistotniejszych błędów, które zemściły się na braciach polskich, uważa w tym liście głoszony przez Socyna i uznawany przez unitarian w znacznej mierze, zakaz urzędu i wojny. Niezupełnie zgodne z oficjalną doktryną Braci Polskich były i inne poglądy F-a, wyrażone w dziełach Demonstrationes Christianae invictissimis testimoniis comprobantes (1653), Doctrina de Deo et Christo et Spiritu S. (1657), przełożona z oryginału niemieckiego na łacinę przez Joachima Stegmanna, tłumaczona również na języki francuski (1657) i holenderski (dwa wydania 1657 i 1670), Epistola ad Christianos unum altissimum Deum, Patrem Domini ac Salvatoris Jesu Christi… recte agnoscentes (dwa wydania w Amsterdamie 1672 i 1681), gdzie całość wywodów poświęcona jest polemice z nauką Socyna. W r. 1660 ogłosił F. drukiem przekład Nowego Testamentu z języka greckiego na niemiecki. Dzieła te charakteryzują F-a jako umysł trzeźwy, daleki od utopijnych poglądów niektórych przywódców unitariańskich.

Estr.; Bock Fr. S., Historia Antitrinitariorum, Regiomonti 1774, I, s. 340–55; Sandius Chr., Biblioteca Antitrinitariorum, Freistadii 1684, s. 157–60; Chmaj L., Ślązacy wśród Braci Polskich, Katowice 1936, s. 39–40; Kot St., Ideologia polityczna i społeczna Braci Polskich, W. 1932; Kot St., Oddziaływanie Braci Polskich w Anglii (Reformacja w Polsce, VII–VIII); Kot St., Źródła do historii propagandy Braci Polskich w Anglii (Reformacja w Polsce, VII–VIII); Szczotka St., Synody arian polskich (Reformacja w Polsce, VII–VIII).

Stanisław Szczotka